W 499 roku p.n.e. leżące na podbitym przez Persów wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego greckie miasta-państwa podniosły bunt. Wojna trwała przez kolejne pięć lat i pomimo pomocy militarnej udzielonej przez Ateny greckie tyranie upadły. Owa pomoc wojskowa stała się swoistym casus belli wielkiej wojny - Dariusz Wielki uznał, że należy ukarać Ateny za wsparcie buntowników. W 490 roku p.n.e. wysłał po raz pierwszy swoje wojska do Grecji.

Licząca około 25 tysięcy żołnierzy Perska armada wylądowała pod wioską Maraton. Naprzeciw niej stanęło 10 tysięcy ateńskich hoplitów wspieranych przez około tysiąc Platejczyków. Bitwa zakończyła się klęską Perskiej armii, która po stracie około 6 tysięcy ludzi wycofała się na okręty. Wtedy to właśnie powstała legenda wg. której jeden z hoplitów, Filippides, pobiegł do odległych o kilkadziesiąt kilometrów od miejsca bitwy Aten z wieścią o zwycięstwie - oraz z ostrzeżeniem o nadciągających morzem Perskich okrętach. Dzięki niemu widząc trwające w mieście przygotowania do obrony Persowie odstąpili od szturmu.

To dopiero początek opowieści o pierwszej wielkiej wojnie pomiędzy wschodem a zachodem. Dziesięć lat później Persowie wrócili, a ich liczącą 200 tysięcy żołnierzy armię (niektóre źródła podają nawet milion!) prowadził następca Dariusza - Kserkses. O tych wydarzeniach opowiada choćby słynny film "300", zresztą dalszą historię wojny - w tym bitwy pod Salaminą i Platejami - poznać już każdemu z nas wypada na własną rękę.

Dariusz I Wielki nie dożył okazji do rewanżu. Zmarł w sześć lat po bitwie pod Maratonem i został pochowany w kamiennym grobowcu, w założonej przez siebie jeden z czterech stolic perskiego imperium - w Persepolis. Do ostatnich chwil życia planował nową wojnę z Helladą, ale plany te zrealizował dopiero jego syn, Kserkses. Jakby zakończyłaby się wojna, gdyby dowodził w niej doświadczony Dariusz? Tego nigdy już się, być może na szczęście - nie dowiemy.

Stolica Persji, Persepolis

Wróćmy teraz do historii biegów maratońskich. O ile dla Greków i szeroko rozumianej cywilizacji zachodniej triumf pod maratonem był wielkim zwycięstwem, to dla Persów - i ich dzisiejszych spadkobierców czyli dla Iranu - to bitwa przegrana. Bitwa, która wprawdzie nie miała żadnego znaczenia dla istnienia ich ogromnego imperium, ale stała się drzazgą na jego dumie. I choć na całym świecie każdego roku organizowanych są tysiące maratonów, to drzazgą tak dokuczliwą że... w Iranie aż do 2016 roku nie odbył się ani jeden publiczny bieg maratoński.

Niespodziewanie - na fali chwilowego odmrażania stosunków międzynarodowych - późną jesienią 2015 roku ogłoszono, że wiosną 2016 roku odbędzie się pierwszy w historii tego kraju maraton. Na miejsce przeprowadzenia zawodów wyznaczono niezwykłą lokalizację, doskonale wpasowującą się w historię bitwy pod maratonem - położone na środkowym-południu Iranu starożytne Persepolis.

To z tego miejsca wojska Perskie wyruszały na podbój Grecji. To z tego miejsca najpierw Dariusz, a potem Kserkses prowadzili swoje wielotysięczne armie na zachód. I tutaj, kilka kilometrów na zachód od Persepolis, w ogromnej nekropolii perskich królów pochowano Dariusza I Wielkiego. Uczestnicy maratonu finiszowali u stóp jego grobowca... U stóp grobowca Króla, który pod Maratonem przegrał bitwę. Historia zatoczyła krąg.

Przyznać musicie, że takie sportowe zdarzenie ze względu na swój wymiar historyczny było niezwykłe. I nie mogło mnie tam zabraknąć. Z grupą przyjaciół polecieliśmy wiosną 2016 roku do Iranu, wylądowaliśmy w Teheranie i autobusami przemierzyliśmy ponad tysiąc kilometrów na południe kraju by dotrzeć na maraton w Persepolis. Byliśmy jednymi z kilkudziesięciu europejczyków, którym dane było uczestniczyć w tym wydarzeniu.

Grobowiec Dariusza przy którym znajdowała się meta maratonu.

Kilka ciekawostek o maratonie w Iranie:

- W maratonie nie pozwolono wystartować kobietom. Dwie Iranki mimo zakazu wystartowały, ale obie zostały zdjęte z trasy kilka metrów przed metą.

- Na kilka dni przez zawodami cofnięto wizy wjazdowe wszystkim Amerykanom i Brytyjczykom.

- Za techniczną organizację maratonu odpowiadał zespół z Holandii. Rok później organizatorzy Ci nie otrzymali od władz Iranu wiz i nie zorganizowali drugiej edycji biegu.

- Biegacze z Iranu nie otrzymywali na mecie medali, te przeznaczone były wyłącznie dla zawodników zagranicznych.

- Wielu lokalnych i niedoświadczonych biegaczy zmęczywszy się w pierwszej części dystansu dalszą trasę maratonu pokonywało skuterami: podwożeni byli przez znajomych i autostopem.

- Drugą edycję maratonu przeniesiono do stolicy Iranu - Teheranu. Biegacze nigdy już nie finiszowali w Persepolis.

- Czwartą edycję maratonu przeniesiono na turystyczną wyspę Keshm specjalnie "przeznaczoną" dla zachodnich turystów.

- W 2020 roku maraton się nie odbył. Trudno powiedzieć, czy zostanie jeszcze kiedyś wznowiona jego organizacja.

Jak kończy się ta historia? W 336 roku p.n.e. Imperium Perskie zostało pokonane i zmiecione z powierzchni ziemi przez jednego z największych wodzów w historii - Aleksandra Macedońskiego. W szeregu bitew pokonał on kolejne armie perskie i w 330 roku p.n.e. wkroczył do Persepolis paląc je doszczętnie. Ruiny dumnej kiedyś stolicy popadły w zapomnienie i dopiero w latach 30 minionego wieku zostały ponownie odkryte przez archeologów. Obecnie Persepolis oraz Dolina Królewskich Grobowców znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.