Poniższy tekst ze względu na opisywane zagadnienie ma bardziej cechy felietonu niż poradnika. Z pewnością jest też odcinkiem najbardziej opartym o moje własne doświadczenie - 12 lat biegania oraz setki czy wręcz tysiące biegaczy poznanych osobiście bądź korespondencyjnie. Nie jestem psychologiem, potraktujmy więc całość jako rodzaj gawędy, sygnalizację pewnych zjawisk, a nie ich naukowe opisanie.

Czy od biegania można się uzależnić? Niewątpliwie. Może to być uzależnienie tak fizyczne, jak i psychiczne, podobnie jak w przypadku wszelkiej maści używek. Jeśli jest to stan chorobowy, ocenić go może tylko specjalista i tylko w indywidualnym przypadku. Trudno jest o uogólnienia, zapis konkretnych, precyzyjnych symptomów pozwalających ocenić, że do tego stanu jest wszystko OK, a poza nim zaczyna się choroba. Pozostanę więc przy opisie pewnych zachowań, które w niektórych przypadkach mogą być objawem przekroczenia granicy bezpieczeństwa. Nie we wszystkich - czasami będą to sytuacje jak najbardziej niewinne. Bardzo trudno określić, gdzie kończy się pasja, a zaczyna obsesja.

Biegaczy można umownie podzielić na dwa typy: biegających dla przyjemności, zdrowia, relaksu oraz na tych trenujących dla poprawy życiówek. W mojej opinii idealne jest skrzyżowanie obu tych typów. Ten, kto biega tylko dla przyjemności, nie nakłada na siebie żadnej presji, ale trudno mu utrzymać motywację. Biegacze nie startujący w zawodach częściej mają długie przerwy w treningu i częściej przestają w ogóle biegać. Pokusa lenistwa bywa u nich nie do odparcia. Starty w zawodach i próby poprawy wyników są tym czynnikiem, który systematyzuje trening i nadaje mu konkretny sens. Najlepiej więc, gdy czerpie się przyjemność z systematycznego biegania i próby osiągnięcia własnych, nawet skromnych celów. Nie może to być jednak robione na siłę, za wszelką cenę.

Trening celem samym w sobie

W normalnych warunkach każda jednostka biegowa służy czemuś konkretnemu. Albo wychodzimy, żeby się odprężyć, mieć chwilę dla siebie, zaznać przyjemności, albo jest to element pewnego planu, dążenia do osiągnięcia jakiegoś celu. Gorzej, gdy trening jest celem samym w sobie, gdy to nie my panujemy nad bieganiem, a ono nad nami. Łatwo to ocenić po stosunku biegacza do koniecznej czasami przerwy.

Osoba biegająca dla przyjemności i relaksu nie ma najmniejszego problemu z odstawieniem treningu na jakiś czas. Nie ma ochoty - nie wychodzi. Czuje się zmęczona - odpoczywa. Ze ścigaczami jest trudniej, ale i oni powinni bez problemu zaakceptować przerwy - jest to przecież konieczny warunek progresu. Warto odpocząć po sezonie, czasami jest też potrzeba zrobienia nieplanowego odpoczynku, gdy nawarstwi się zmęczenie.

Z sytuacją patologiczną mamy do czynienia wtedy, gdy biegacz wie, że powinien odpocząć, a nie jest w stanie. Jako trener czasami spotykam się z sytuacją, gdy podopieczny wręcz błaga mnie, żebym rozpisał trening i zakończył przerwę, bo nie jest w stanie wytrzymać bez biegania. Tacy biegacze nawet gdy wiedzą, że dla ich zdrowia i późniejszej formy trzy tygodnie odpoczynku będą zbawienne, nie są w stanie tego wytrzymać. Próbują to racjonalizować, że już dość odpoczęli, że bez biegania coś stracą, że kondycja się pogorszy... Prawda jest zaś taka, że muszą biegać, są uzależnieni. W tym momencie bieganie do niczego nie prowadzi, nie jest tylko elementem planu, staje się celem samym w sobie.

Trening jako dowartościowanie się

Istnieje też grupa, dla której trening to próba ucieczki, poradzenia sobie problemami, dowartościowanie siebie. W mojej opinii to też nie jest zdrowe. Biegacz dotknięty tą przypadłością nie biega w gruncie rzeczy po to, żeby poprawić wyniki czy sylwetkę. Biega, żeby czuć się lepszym. To samo w sobie nie jest może złe, ale u niektórych prowadzi do sytuacji patologicznej: prób ciągłego potwierdzania własnej wartości. Bieganie jest wtedy odbiciem innych problemów, kompleksów, z którymi dany człowiek sobie nie radzi.

U kogoś takiego trening zamienia się w zawody, zaś same zawody często wypadają słabo. Dotknięci tą przypadłością zawodnicy trenują zbyt ciężko, zbyt mocno. Nie są w stanie czerpać radości z wolnego biegania, nawet gdy jest to konieczne do progresu. Oni muszą udowodnić sobie wciąż i wciąż, że są mocni, że są szybcy, że są lepsi od innych. Ktoś taki jest zadowolony dopiero wtedy, gdy swoją trasę pokona szybciej niż ostatni rekord.

Gdy trening jest wolniejszy niż zaplanowany, powoduje to złe samopoczucie. Nie pomoże żadne usprawiedliwienie, że wiało czy była kiepska pogoda, czy może trafił się gorszy dzień. Każdy trening musi być perfekcyjny. Jeśli w jednym tygodniu tysiące były po 3.50, to w kolejnym muszą być po 3.48, najlepiej na lepszym samopoczuciu. Wpada się w dyktat zegarka, dyktat czasu, presję ciągłego wyścigu. Nie analizuje się treningu pod kątem skuteczności, po prostu za każdym razem daje z siebie wszystko. Zdarza się, że z kimś takim nikt nie chce biegać, bo każde wyjście zamienia w wyścig, psuje innym trening, musi pokazać, że jest lepszy, szybszy, może więcej.

W tym wypadku również mamy do czynienia z sytuacją, gdy to bieganie panuje nad biegaczem, a nie odwrotnie. Taka osoba nawet gdy wie, że wolniejsze bieganie przyniesie lepszy efekt, nie jest w stanie nad tym zapanować. Trening jest ciągłym wyścigiem z samym sobą. Wyniki na zawodach w takim przypadku są zawsze kiepskie, prędzej czy później przychodzi załamanie formy. Biegacz po prostu nie ma siły, całą energię zostawia w codziennym zmaganiu z sobą. Po zawodach jest frustracja, zawód i ponowna chęć udowodnienia, że gorszy występ był wypadkiem przy pracy. Na kolejnych treningach jest znowu orka, znowu bieganie na siłę, a to tylko nakręca spiralę obsesji.

Tego typu zawodnik jest też prawie niemożliwy do trenowania. Jeśli nie kończy treningu z uczuciem kompletnego wycieńczenia, nie czuje się usatysfakcjonowany. Z tego względu nigdy nie jest w stanie zrealizować planu treningowego. Biega albo więcej, albo mocniej niż było zaplanowane. Musi zrealizować się na treningu, a skuteczność czy nieskuteczność nie ma tu nic do rzeczy. Oczywiście i w takim przypadku pojawia się racjonalizacja, oszukiwanie samego siebie. Biegacz wmawia sobie, że jeśli zrobi więcej lub szybciej niż było w planie, będzie lepiej, wytrenuje się lepiej, że tak postepują mistrzowie i profesjonaliści. W gruncie rzeczy chodzi jednak o coś zupełnie innego.

Nadmiar analizy i pozornego profesjonalizmu

Kolejnym alarmującym sygnałem jest poświęcanie energii na ciągłą kontrolę i analizę treningu. Oczywiście analizujemy wszyscy i trudno jest odróżnić dobrą stronę tego zjawiska od złego. Niektórzy wpadają jednak w przesadę. Ciągłe śledzenie wykresów na komputerze, linii tętna, pomiary kwasu, prędkości, ocena samopoczucia - jest to normalne tylko do pewnego stopnia. U osoby uzależnionej wszystko jest posunięte do przesady. Ktoś taki dąży do ciągłego perfekcjonizmu. Jeśli trening jest zaplanowany na 10:30, a z jakiegoś względu biegacz wyjdzie dopiero o 11, może wpaść w szał i mieć nastrój zepsuty przez cały dzień.

Liczą się wszelkie szczegóły: izotonik musi być wypity od razu po skończeniu biegu, a jeśli nie, jest to powód do awantury i wściekłości. Sen jest od godziny tej i tej do tej i do tej. Na spacer nie pójdzie, bo oszczędza energię na jutrzejszy trening. Całe życie jest podporządkowane bieganiu. I chociaż w gruncie rzeczy trudno udowodnić, że niewypicie izotonika na czas czy zmiana godziny treningu ma jakikolwiek wpływ na formę, uzależniony wie swoje. Nawet profesjonaliści rzadko zachowują się tak obsesyjnie, a jeśli u normalnego człowieka wpływa to na życie, pracę, relację z bliskimi, to niewątpliwie należy tu mówić o patologii.

Łączenie się różnych obsesji

Tego typu patologiczne zachowania czasami występują łącznie. Np. biegacz realizujący sie na treningu daje z siebie wszystko, a na zawodach pęka psychicznie, poddaje się, bo gdzieś tam pojawia mu się myśl, że dwa dni temu się nie wyspał, nie był profesjonalistą na odpowiednim poziomie i tak czy inaczej nie ma szans na wynik.

Często zresztą "wynik" determinuje wszystko. Brak życiówki doprowadza do szału. Ktoś, kto ma problemy psychiczne, może np. regularnie nie kończyć biegów, bo za każdym razem dochodzi do wniosku, że nie ma szans na wynik. Powodem może być wszystko, od kryzysu na trasie, po niesprzyjającą pogodę. Takie zachowanie być może byłoby zrozumiałe w niektórych przypadkach u biegacza atakującego rekord świata, ale jak to się ma do traktowania treningu jako hobby, pasję? W przypadkach skrajnych spotyka się biegaczy, którzy nie są w stanie ukończyć prawie żadnego biegu w sezonie, bo za każdym razem coś im nie pasuje. Bieg słaby byłby zbyt dużą rysą na samoocenie, aby go ryzykować.

Istnieje wręcz taka grupa biegaczy, która równocześnie pragnie i boi się wyniku. Boi się pobiec na maxa, bez patrzenia na zegarek, boi się sprawdzenia swoich skrajnych możliwości. Boi się też przeciwników. W gruncie rzeczy chodzi o to, że boi się konfrontacji z rzeczywistością. Bo może się okazać, że te możliwości są skromniejsze niż zakładane. Tego typu zawodnik woli zawsze wynajdywać problemy, nie ryzykować, nie walczyć niż spojrzeć prawdzie w oczy i pogodzić się z myślą, że jest przeciętny czy słabszy od kolegów. Woli żyć złudzeniami i wciąż wmawiać sobie, że kiedyś, gdzieś, w idealnych warunkach (które nigdy nie nadchodzą), pobiegnie wymarzony wynik. Czesto jest to ten sam typ, który realizuje się na treningu, tam się wyścigał. Pobiegł trening na maxa i uważa, że na zawodach dałby radę dużo szybciej, że to sprawia, iż jest materiałem na mistrza. Nie może się pogodzić z myślą, że tak nie jest.

Podsumowanie

Występowanie tych lub innych, podobnych zachowań niekoniecznie musi od razu znaczyć, że już jesteśmy uzależnieni i chorzy. Należy jednak mieć świadomość, że nawet coś, co z początku jest niewinnym hobby, może z czasem stać się czynnikiem niszczycielskim w życiu. Warto od czasu od czasu spojrzeć obiektywnie na swoje zachowanie, swoje życie i ocenić, czy bieganie nadal jest czynnością sprawiającą przyjemność, czy może niespodziewanie stało się źródłem kolejnych frustracji i stresu? Jeśli rodzi zbyt wiele problemów, wymaga zbyt wielu kompromisów, jest to z pewnością czynnik alarmujący. Być może niektórzy z nas są na drodze do uzależnienia.