Szanowni Koledzy Biegacze i Kibice zawodów sportowych.

Będąc pod wrażeniem Waszej / Naszej reakcji na śmierć Kolegi na trasie biegu długodystansowego, równocześnie będąc lekarzem anestezjologiem, zajmującym się zawodowo ratowaniem życia ludzkiego, oraz równocześnie maratończykiem znającym trudy i niebezpieczeństwa związane z tym hobby czuję obowiązek podzielenia się podstawowymi informacjami na temat ratowania ludzkiego życia w przypadku tzw. NZK (nagłego zatrzymania krążenia).

PODSTAWOWE ZABIEGI RESUSCYTACYJNE U DOROSŁYCH
Warunkiem życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego jest zaopatrzenie go w tlen i niezbędne substancje odżywcze. To zależy od sprawnie działających układów krążenia, oddechowego i ośrodkowego układu nerwowego. Nagłe upośledzenie lub wypadnięcie funkcji jednego z podstawowych układów życiowych jest bezpośrednią przyczyną nagłego zatrzymania krążenia. Od tego momentu rozpoczyna się proces umierania. Jeżeli ten proces zaczyna się od zatrzymania krążenia człowiek natychmiast traci przytomność, a w ciągu kilkunastu, kilkudziesięciu sekund traci oddychanie. Gdy najpierw dochodzi do ustania oddychania – człowiek traci przytomność po kilkudziesięciu sekundach, a serce pracuje jeszcze kilka (4-8) minut. Tkanki o najwyższym metabolizmie (kora mózgowa) umierają jako pierwsze już po 3-5 min braku tlenu. Inne tkanki później: serce po 30-40 min, nerki, wątroba po 90 min. Krótki okres potencjalnej odwracalności procesu umierania powoduje, że natychmiastowa pomoc poszkodowanemu jest niesłychanie ważna.

Podstawowe zabiegi reanimacyjne BLS (Basic Life Suport) są to czynności mechaniczne, które pozwalają czasowo zastąpić brakujące funkcje płuc i serca, bez konieczności zastosowania specjalistycznego sprzętu i leków. Ich celem jest utrzymanie wystarczającej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu wdrożenia zaawansowanych zabiegów reanimacyjnych - ALS (Advanced Life Support) i usunięcia przyczyny nagłego zatrzymania krążenia. Jednym słowem, celem tych zabiegów jest zahamowanie procesu umierania, odwrócenie go, zastąpienie brakujących funkcji układów oddechowego i krążenia, przywrócenie ich czynności spontanicznej, a także zaktywizowanie ich na tyle, aby nie doszło do nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Powodzenie czynności ratowniczych zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to:
- potencjalna zdolność do życia ofiary (w przypadku NZK czasie wysiłku fizycznego ten czynnik jest oczywisty – ofiara na pewno jest zdolna do życia!!!),
- czas od zatrzymania krążenia do podjęcia efektywnych zabiegów reanimacyjnych (kora mózgowa żyje TYLKO 3-5 minut!!!,
- kompetentne działanie ratownika (wiedza, umiejętności, organizacja).

Podstawowe zabiegi reanimacyjne mogą być podjęte po zbadaniu poszkodowanego za pomocą prostego algorytmu - ABC reanimacji. Prawidłowo prowadzona reanimacja składa się z "kroków" (etapów) następujących w ściśle określonej kolejności i poprzedzonych oceną.

Kolejne kroki dotyczą trzech stref działania:

A.(Airway) - drogi oddechowe - oceń stan przytomności i udrożnij drogi oddechowe,
B.(Breathing) - oddychanie - rozpoznaj brak oddechu,
C.(Circulation) - krążenie krwi - rozpoznaj brak krążenia.

KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI RATOWNIKA

1.Zapewnij bezpieczeństwo własne i chorego.
2. Sprawdź, czy chory reaguje na głos, dotyk lub ból:
a) jeśli reaguje - oceń jego stan, pozostaw go w pozycji, w jakiej zastałeś, wezwij pomoc (999, w przyszłości 112),
b) jeśli nie reaguje - wezwij pomoc, udrożnij jego drogi oddechowe.

Bezprzyrządowe udrożnienie dróg oddechowych polega na zastosowaniu jednego z rękoczynów:
- odchylenie głowy do tyłu i uniesienie żuchwy do góry (redukuje niedrożność wywołaną zapadaniem się języka, opadaniem żuchwy),
- wysunięcie żuchwy do przodu i dopiero wtedy do góry, tak aby zęby dolne wysunęły się przed zęby szczęki.

3. Oceń czy chory oddycha (maksymalny czas oceny – 10 s).
Bezdech rozpoznaje się na podstawie:
- braku ruchów klatki piersiowej - braku przepływu powietrza przez drogi oddechowe
a) jeśli klatka piersiowa się porusza - odwróć chorego do pozycji bocznej ustalonej, wyślij kogoś po pomoc, regularnie oceniaj stan poszkodowanego
b) jeśli klatka piersiowa się nie porusza lub oddech poszkodowanego jest nieprawidłowy - wezwij pomoc

Sztuczna wentylacja powietrzem wydechowym ratownika jest wykonywana metodą usta - usta lub usta - nos. Objętość przekazywanego powietrza ma być taka, aby wyraźnie było widoczne unoszenie i opadanie klatki piersiowej poszkodowanego. Średnia, wystarczająca objętość to 400-600 ml (6-7ml/kg masy ciała). Czas pojedynczego wdmuchnięcia: ok. 1 s. Liczba oddechów: 10-12/min.
W przypadkach NZK z przyczyn innych niż duszenie, w pierwszych minutach zawartość tlenu we krwi jest jeszcze wysoka więc wentylacja jest początkowo mniej ważna niż uciskanie klatki piersiowej, dlatego zaleca się u osób dorosłych rozpoczynanie resuscytacji krążeniowo-oddechowej od uciskania klatki piersiowej – patrz punkt 4.

4. Oceń czy krążenie krwi jest zachowane (maksymalny czas oceny - 10 s).
Rozpoznanie zatrzymania krążenia polega na stwierdzeniu braku tętna na tętnicy szyjnej.
a) jeśli wyczuwasz tętno - kontynuuj sztuczne oddychanie,
b) jeśli nie wyczuwasz tętna - rozpocznij uciskanie klatki piersiowej, czyli zastosuj tzw. pośredni masaż serca. Pośredni masaż serca polega na przemieszczaniu mostka w kierunku kręgosłupa o 4-5 cm miarowym uciskiem obu nadgarstków ułożonych na sobie w linii środkowej ciała, w centrum klatki piersiowej (środek mostka) - częstotliwością 100/min. Stosunek ucisku mostka do jego zwolnienia powinien wynosić 1:1
5. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi (patrz niżej).
6. Kontynuuj resuscytację do czasu:
- nadejścia kwalifikowanej pomocy i przejęcia przez nią resuscytacji,
- powrotu spontanicznego oddychania i krążenia,
- fizycznego wyczerpania…

Zabiegi reanimacyjne - jeden ratownik
Po ustaleniu, że chory jest nieprzytomny, ratownik przystępuje do czynności wg schematu ABC.

A - udrożnienie dróg oddechowych
B - ratowany nie oddycha - wezwij pomoc, wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,
C - brak tętna - wyznacz właściwe miejsce nacisku i wykonaj pośredni masaż serca za pomocą 30 uciśnięć z częstotliwością 100/min, połącz uciskanie klatki piersiowej z 2 oddechami ratowniczym.

Po czterech cyklach (2 oddechy + 30 uciśnięć klatki piersiowej) ponowna ocena stanu ratowanego - zbadaj tętno na tętnicy szyjnej w czasie nie dłuższym niż 10 s.

Zabiegi reanimacyjne - dwóch ratowników
Ratownicy przyjmują pozycję i nie przeszkadzając sobie wzajemnie przystępują do czynności reanimacyjnych wg schematu ABC:
- jeden - wykonuje sztuczną wentylację (1 sztuczny oddech wykonuje się w przerwie między uciskaniem mostka – po piątym uciśnięciu mostka przez drugiego ratownika),
- drugi - wykonuje pośredni masaż serca - 5 uciśnięć mostka (w czasie 3 s) z częstotliwością 100/min,.
Po dziesięciu cyklach (1 oddech + 5 uciśnięć klatki piersiowej) ponowna ocena stanu ratowanego.

Ratownicy niemedyczni powinni zawsze rozpoczynać resuscytację wtedy, gdy poszkodowany „jest nieprzytomny i nie oddycha prawidłowo”. Nawet gdy mamy wątpliwości czy u chorego doszło do zatrzymania krążenia należy podjąć zabiegi ratownicze – resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) pamiętając, że jakakolwiek reanimacja jest lepsza niż żadna.

Mam nadzieję, że przyswojenie powyższych informacji spowoduje, iż będziemy czuli się bardziej bezpieczni na trasach biegowych, mam nadzieję, że każdy z nas w razie potrzeby otrzyma od Kolegi niezbędną pomoc, być może ktoś z nas nawet uratuje człowiekowi życie, a uczucie uratowania życia drugiemu człowiekowi z niczym nie da się porównać…

Paweł Orzechowski